“Edirne Belediyesi Ulaşım Hizmetler Müdürü Erdal Uygun ile kentiçi TOPLUTAŞIMA Gazetesi haber merkezi olarak yaptığımız söyleşide toplu taşımada ücretsiz taşıma ve ÖHO Esnafın durumu. Destekler. Pandemi ve sonrası gelişmelerle ilgili değerlendirmelerini sunuyoruz”
KTT: Pandemi dönemiyle birlikte toplu taşımada yaşanan sorunlar neler, özetler misiniz?
Erdal UYGUN: 2020 Mart ayı itibariyle yaşanan pandemi döneminde bir çok sektör olduğu gibi toplu taşıma sektörü de büyük sorunlarla karşı karşıya kaldı. Kısıtlamalar, ayakta yolcu sınırlamaları, yüzde 50 kapasite benzeri uygulamalar ile bir yandan yolcu sayısı azalırken, diğer yandan sefer sayı ve saatleri pandemi öncesi tarifelere yakın şekilde sürdürülmesi istendiği veya zorunlu kılındı. Bu dönemde ekonomik açıdan belediyeler ve veya onların kurduğu işletme, iştirak veya izin verdiği taşımacılar hizmeti sürdürebilmek için büyük zorluklar ile mücadele ettiler.
Bu duruma özellikle 2021 sonbaharından itibaren akaryakıt, yedek parça ve diğer tamir bakım girdi fiyatlarında meydana gelen artışlara, asgari ücret artışı (yoksulluk sınırının altında kalmakla birlik- te) nedeniyle artan personel giderleri de eklendiğinde toplu taşıma bilet geliriyle toplu taşıma hizmeti ekonomik olarak sürdürülebilir olmaktan çıkmıştır.
KTT: Ücretsiz seyahat nedeni ile toplu taşıma sektörü neler yaşamaktadır?
Erdal UYGUN: 2014 yılından itibaren ücretsiz seyahat kapsamı mevzuatta yapılan değişikliklerle sürekli genişletilmiş (en son sağlık sektörü çalışanları ve AFAD taşra teşkilat personeli de ile bu kapsama alınmıştır.) bunu karşılık ücretsiz seyahat desteği ödemesi 2018 yılından beri illere göre 800, 1000, 1330 TL. olarak değişmeden kalmıştır. Ücretsiz seyahat hakkı tanınan kesimlerin ulusal mevzuatta tanımlanmış olmasına rağmen çeşitli kamu kurumları, bakanlıklar ile o kurumlarda çalışan kamu personelinin adına toplu sözleşme yürüten sendikalar aralarında yaptıkları toplu iş sözleşmeleri ile toplu taşıma işleticilerine hukuka aykırı sorumluluklar yüklemektedirler. İki taraf hiçbir hukuksal dayanağı olmaksızın taraf olmayan üçüncü kesime bilgisi, rızası ve hukuksal temeli olmaksızın ücretsiz toplu taşıma mesuliyeti yüklemektedirler. İllere göre değişiklik göstermekle birlikte taşınan toplam yolcu sayısı içerisinde %15-20 oranında ücretsiz yolculuk yapılmaktadır. Bu oranlara görevi gereği üniformalı olarak ve her hangi bir elektronik kart kullanmadan yapılan ücretsiz binişler dahil değildir, çünkü, sayılarını ölçebilecek veriler elimizde bulunmamaktadır. Gelinen noktada %20’lere varan bu ücretsiz seyahat sayıları nedeniyle konulan ek seferlerin işletme maliyetleri katlanılabilir olmaktan çıkmıştır.
KTT: Ulaşımda yolcu başı maliyetler ile bilet gelirleri arasında uçurum ne büyüklüktedir?
Erdal UYGUN: İllere göre değişiklik göstermekle birlikte bir yolcunun ortalama maliyeti 8-12 TL. arasında değişiklik göstermekteyken, biniş başına bilet geliri 3-4 TL. seviyelerinde kalmaktadır. Buna karşılık Belediye Meclisleri ya da UKOME’lerde sayısal çoğunluklar nedeniyle bilet ücretleri arttırılamamaktadır. Gerek belediyeler gerekse yetkilendirilmiş özel taşımacılar artan yolcu başı taşıma maliyetleri ile düşük kalan bilet gelirleri arasında sıkışıp kalmışlardır. Büyükşehirler bir yanda kendi bütçe olanaklarını zorlayarak hizmetin devamlılığını sağlarken diğer yandan da özel taşımacıları sübvanse etme gayreti içerisindedirler. Diğer belediyeler de 5393 sayı Belediye Kanunu 15. Maddesi “(Ek fıkra:22/12/2021-7349/10 md.) Belediyeler, kendisinden izin veya ruhsat almak ya da hat kiralamak sure- ti ile çalışan ve toplu taşıma hizmeti yürüten gerçek ve tüzel kişilere; nüfus, hattın uzunluğu ve hattı kullanan sayısı kriterlerini esas alarak tespit edeceği hatlardaki toplu taşıma hizmetlerinden ücretsiz veya indirimli olarak yararlananlara ilişkin gelir desteği ödemesi yapabilir.” hükmü sonrasında kendi toplu taşımacılarına gelir desteği kararları almaktadırlar. Edirne Belediyesi meclis kararı ile Mart-Nisan ve Mayıs ayları için tüm ücretsiz seyahat sayısı üzerinden tam biniş ücreti karşılığı (bakanlık ödemesi 800 TL. düşüldükten sonra) gelir desteği ödemesi yapılacaktır.
KTT: Toplu taşıma araç filolarında son durum nedir?
Erdal UYGUN: Araç yenileme maliyetlerinde aşırı artışlar ve bu- nun üzerindeki vergi yükleri de dik kate alındığında toplu taşıma filoları yenilenmeksizin hizmet kalitesi giderek düşen bir şekilde devam ettirilmektedir. Araçların aylık amor- tisman giderleri (aktif araç kullanım yaşını 10 yıl kabul edersek) örneğin 7-8 metre segmentinde 11 Bin TL., bu rakam 12 metre araçlar için 30 Bin TL. düzeylerindedir.
Bir çok şehirde toplu taşıma araç filoları ortalama yaşı giderek yükselmektedir. Filo yaşı yükselmesi ile birlikte işletme giderleri içerisinde en önemli kalem olan ya- kıt ve tamir bakım, yedek parça giderleri de buna paralel olarak daha da artmaktadır. Diğer bir sorun olarak ta yüksek model araçların sefer dışında geçirdiği tamir bakım süreleri uzamakta ve filo araç sayısında artış ihtiyacı ortaya çıkmaktadır.
KTT: Biraz da çözüm konuşsak.
Erdal UYGUN: Öncelikle çözümleri başlıklar halinde toparlayalım…
HUKUKSAL ÇÖZÜMLER:
Bir Şehiriçi Toplu Taşıma Kanunu çıkarılmalıdır. 5216 sayılı Büyükşehir Belediye Kanunu ve 5393 sayılı Belediye Kanununda yer alan birkaç maddelik düzenleme ile bu hizmet alanı yönetilememektedir.5393 sayılı Belediye Kanununda düzenleme yapılarak büyükşehir olmayan yerlerde de kendi taşımacısından doğrudan hizmet ala- bilecek revizyonlar yapılmalıdır. UKOME’lerin üyeleri yeniden düzenlenmelidir. Çok basit bir örnek verecek olursak mevcut yönetmeliğin “MADDE 17 – (Değişik :RG-25/4/2014-28982) d) Sınırları içerisinde deniz bulunan büyükşehirlerde, Sahil Güvenlik Komutanlığı temsilcisinin, e) Sınırları içeri- sinde deniz ve içsu bulunan büyük şehirlerde Liman Başkanlığını, birden fazla Liman Başkanlığı bulunan büyükşehirlerde ise bu baş- kanlıkları temsilen görevlendirilecek temsilcinin,” bulunması istenirken sınırları içerisinde demiryolu ağı olup olmadığına bakılmaksızın “g) Devlet Demiryolları Genel Müdürlüğü (Ek ibare:RG-19/2/ 2020-31044) ve TCDD Taşımacılık Anonim Şirketi Genel Müdürlüğünün birer temsilcisinin” katılması kabul edilmiştir. Bunun yanı sıra Büyükşehirlerde Belediyelerin UKOME’de temsil edilme sayıları yeniden ele alınmalıdır. Ülke genelinde uygulama birliği sağlamak üzere Kentiçi Ulaşım Genel Müdürlüğü kurulmalıdır.
10553 Sayılı Ticari Plakaların Verilmesinde Uyulacak Usul Ve Esaslar Hakkında Karar kaldırılma- lı ya da güncellenmelidir. Bu karar- la verilen müktesep haklar bir açıklığa kavuşturulmalıdır. 4736 sayılı Kamu Kurum ve Kuruluşlarının Ürettikleri Mal ve Hizmet Tarifeleri ile Bazı Kanunlarda Değişiklik Yapılması Hakkında Kanun ile Ücretsiz Veya İndirimli Seyahat Kartları Yönetmeliği değişiklikler yapılarak kapsamı, kulanım şekli, kullanım sayısı ve saatleri yeniden düzenlenmelidir. Ülke genelinde elektronik ücret toplama sistemlerini zorunlu uygulama haline getirecek mevzuat düzenlenmelidir.
MALİ-EKONOMİK ÇÖZÜMLER:
Toplu taşıma hizmetinde kullanılan akaryakıt / enerji maliyetleri üzerindeki ÖTV , KDV yükü kaldırılmalıdır. Toplu Taşıma araç yenilemede ÖTV indirimi, hurda teşviki tekrar getirilmelidir. Bilet ücretleri siyasi kaygılar güdülmeden günün ihtiyaçlarına göre güncellenmelidir.
Ücretsiz seyahat kapsamı daraltılmalı, bakanlık ücretsiz seyahat gelir desteği ödemesi arttırılarak hizmetin bire bir karşılığı verilmelidir. Belediyelerce alınan toplu taşıma işletenleri üzerindeki ruhsat / izin bedelleri ile rüsum bedeli gibi ödemeler kaldırılmalıdır. Toplu taşıma aktörleri gelir–gider / hat / araç havuzlarında birleşerek işletme maliyetlerini, satın alma maliyetlerini düşürecek tedbirler almalıdır.
TEKNİK ÇÖZÜMLER:
Toplu taşıma hat / araç optimizasyonları yapılarak toplu taşıma hizmeti daha rasyonel hale getirilmelidir. Bu amaçla bilimsel teknik danışmanlık hizmeti alınmalıdır. Toplu taşıma hizmeti sefer saat ve sayıları yolculuk istatistiklerinden yola çıkılarak günün ihtiyaçlarına göre revize edilmelidir. Toplu taşıma yolcu bilgilendirme sistemleri ile talep arttıracak çözümler geliştirilmelidir. Toplu taşıma öncelikli trafik düzenlemeleri ile toplu taşıma araçlarına zaman kazandırılmalı, işletme maliyetleri azaltılmalıdır.